(Του Άλαν Μπίτι, Αρχισυντάκτη του Τμήματος Διεθνούς Οικονομίας των Φαινάνσιαλ Τάιμς)
Εδώ και τρεις μήνες, με καθυστέρηση μεν σχεδόν μισού έτους, αλλά εσπευσμένα, η ευρωζώνη και το «διεθνές νομισματικό ταμείο» (ΔΝΤ) παρείχαν στην Ελλάδα 130 δις ευρώ, αποτρέποντας τη χρεοκοπία της. Η αξιολόγηση του πρώτου τριμήνου εφαρμογής του προγράμματος έδειξε πως τα αποτελέσματα ως τώρα είναι ικανοποιητικά και η διαχείριση της βοήθειας πάει καλά. Αλλά η χώρα εκτός από το να περικόπτει τις δαπάνες χρειάζεται κι ανάπτυξη, κι εκεί υστερεί.
Προς το παρόν, η μακράν πιθανότερη κατάληξη εξακολουθεί να είναι πως η Ελλάδα θα αναγκασθεί να μειώσει την ονομαστική αξία του χρέους της αναδιαρθώνοντάς το, πιθανότατα κάποια στιγμή μέσα στο επόμενο έτος. Έως τότε, παραδόξως η σωστότερη πορεία είναι να συνεχίσει όπως σήμερα, και να προσποιούνται οι πάντες πως η αναδιάρθρωση του χρέους είναι εκτός συζήτησης.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και η πρώτη αξιολόγηση του ΔΝΤ λέγει πως η δημοσιονομική πορεία της ώρας έχει εν πολλοίς τροχοδρομηθεί εκ νέου σε σωστή πορεία. Η Ελλάδα επιχειρεί μία λίγο-πολύ ανεπανάληπτη μείωση του χρέους της τής τάξης του 16% του ΑΕΠ μέσα σε λίγα χρόνια, και ως φαίνεται ως τώρα τα καταφέρνει.
Η κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου, που κληρονόμησε αυτό το χάος από τον ανίκανο και ψευδολόγο προκάτοχό του, καταφέρνει να λειτουργεί χωρίς να συναντά ανυπέρβλητες πολιτικές αντιδράσεις. Υπήρξαν μεν απεργίες και διαμαρτυρίες, αλλά όχι χάος ή κατάρρευση της δημοσίας τάξεως, τουλάχιστο προς το παρόν.
Η αντιμετώπιση ενός κληρονομημένου χάους μπορεί να ευνοήσει την ανάδυση μιας πειστικής πολιτικής αφήγησης ανάκαμψης και λύτρωσης, ανεξαρτήτως του πόσο δυσάρεστες είναι οι πολιτικές που πρέπει να εφαρμοστούν. Το ερώτημα είναι πώς μπορεί μια κεντροαριστερή κυβέρνηση να μετατρέψει μια πολιτική λιτότητας σε πολιτικό της πλεονέκτημα. Για να το πετύχει αυτό, ο κ. Παπανδρέου θα είχε πολλά να διδαχθεί αν κοιτούσε πέραν του Ατλαντικού, στη Βραζιλία του προέδρου Λουις Ινιάσιο Λούλα Ντα Σίλβα (Luiz Inácio Lula da Silva in Brazil). Ενός προέδρου που ανέλαβε τα ηνία της χώρας του εν μέσω πανικού περί επικείμενης άμεσης χρεοκοπίας της χώρας του, και σήμερα τελειώνει τη θητεία του με ανεπανάληπτα ποσοστά αποδοχής και υψηλότατη δημοφιλία.
Όταν ο κ. Ντα Σίλβα (da Silva) αναδείχθηκε πρόεδρος, το 2002, η Βραζιλία διαχειριζόταν ήδη ένα δάνειο του ΔΝΤ ύψους 30 δις δολαρίων, το μεγαλύτερο στην έως τότε ιστορία του οργανισμού, κι επιχειρούσε να αντιστρέψει έναν επώδυνο και καταστροφικό φαύλο κύκλο κλιμάκωσης της δυσπιστίας των χρηματαγορών στο μέλλον της χώρας. Όταν ο κ. Ντα Σίλβα ανέλαβε την εξουσία, αντιστάθηκε στις σειρήνες που τον καλούσαν να κηρύξει αμέσως χρεοκοπία και υιοθέτησε το στόχο να επιδείξει στο πρώτο έτος της διακυβέρνησής του πλεόνασμα της τάξης του 4.25% του ΑΕΠ, υπερακοντίζοντας ακόμα και τις απαιτήσεις του ΔΝΤ. Η εμπιστοσύνη στη χώρα αποκαταστάθηκε και η προοπτική της χρεοκοπίας εξουδετερώθηκε μέσα σε ένα χρόνο.
Τα οκτώ χρόνια που ακολούθησαν, που για να είμαστε δίκαιοι «έκτισαν» πάνω στα θεμέλια που είχε θέσει η προηγούμενη κυβέρνηση του Φερνάντο Ενρίκε Καρντόζο (Fernando Henrique Cardoso), υπήρξαν ένα σπάνιο χρονικό επιτυχιών της σοσιαλδημοκρατίας στη λατινική Αμερική. Είχαμε δημοσιονομική πειθάρχηση, σταθερή ανάπτυξη, μείωση της φτώχειας μέσω τόνωσης της απασχόλησης και καθιέρωση του συστήματος κοινωνικών επιδομάτων της «μπόλσα φαμίλια»: όλα τούτα ήταν εξαιρετικά πολύτιμα σε μια περιοχή που η αριστερή εναλλακτική λύση ήταν ο «τσαμπουκάδικος» λαϊκισμός τύπου Ούγκο Τσάβες (Hugo Chávez) (μένει να το δούμε αν η Βραζιλία θα καταφέρει να συνεχίσει να αντιστέκεται στο νοτιοαμερικάνικο λαϊκισμό και στο μέλλον).
Το σοσιαλδημοκρατικό αυτό μοντέλο δύσκολα μπορεί να αξιοποιηθεί στη δυτική Ευρώπη. Δυστυχώς οι οιωνοί εξακολουθούν να είναι αρνητικοί και ως προς το αν θα μπορέσει η Ελλάδα να ακολουθήσει το παράδειγμα της Βραζιλίας. Το καλό ξεκίνημα του κ. Παπανδρέου δεν μπορεί να υποκρύψει το γεγονός πως ακόμα και η πλήρης επιτυχία του σχεδίου λιτότητάς του θα αφήσει τη χώρα με ένα χρέος που θα προσεγγίζει το 150% του ΑΕΠ, μία πελώρια «μαύρη τρύπα» στην οικονομία, που θα πρέπει να καλυφθεί ενώ ταυτόχρονα θα επανέρχεται η ανάπτυξη. Ως σήμερα όμως, η οικονομική μεγέθυνση είναι πιο αδύναμη του αναμενομένου.
Επιπλέον η Ελλάδα επιχειρεί να τα πετύχει όλα αυτά σε ένα διεθνές περιβάλλον επιφυλακτικών καταναλωτών και φοβικών επενδυτών. Η Βραζιλία είχε το πλεονέκτημα πως πορευόταν σε έναν κόσμο ισχυρής ανάκαμψης -και ανόδου της τιμής των αγαθών. Η μη ανταγωνιστική Ελλάδα, με την αναιμική παραγωγικότητα, το υψηλό κόστος ανά μονάδα παραγόμενου προϊόντος και το καταστροφικό εγκλεισμό της στο ευρώ, προσπαθεί να αναπτυχθεί σε έναν κόσμο παραπαίουσας ανάκαμψης .
Οι επενδυτές παραμένουν επιφυλακτικοί για την ικανότητα προσγειωμένων οικονομιών να απογειωθούν ξανά σε ένα τόσο βαρύ περιβάλλον. Η Ιρλανδία, υπό τα χειροκροτήματα της σχολής όσων υποστηρίζουν οικονομικά μέτρα-σοκ, εφάρμοσε ένα πρόγραμμα τύπου ΔΝΤ χωρίς το ΔΝΤ. Κι όμως, το χρέος της συνεχίζει να αγοράζεται με σπρεντ άνω του 3% ψηλότερο από τη Γερμανία. Την ώρα που συνεχίζουν να δανείζουν φθηνότατα στις ΗΠΑ, τη Γερμανία και (πράγμα μάλλον εκπληκτικό) το Ηνωμένο Βασίλειο, οι αγορές απαξιώνουν βαριά τις πιο προβληματικές χώρες. Τα ελληνικά σπρεντ επέστρεψαν στις 800 μονάδες βάσης πάνω από τη Γερμανία, περίπου όσο ήταν και όταν ενεργοποιήθηκε το σχέδιο στήριξης.
Σε κάθε περίπτωση και ανεξάρτητα από τα επιτεύγματα που μπορεί να έχει ο κ. Παπανδρέου στο ζήτημα των δημοσίων οικονομικών, ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού προβλήματος βρίσκεται στην τοπική αυτοδιοίκηση και σε άλλους ανάλογους τομείς, που δεν καταγράφονται στους κρατικούς προϋπολογισμούς. Προκειμένου να ανταπεξέρθει στην πρώτη αξιολόγηση της εφαρμογής του προγράμματος στήριξης εκ μέρους της, η ελληνική κυβέρνηση αναγκάστηκε να περικόψει με ιδιαίτερη αυστηρότητα τις συνήθεις άσωτες δαπάνες της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Σημαίνουν άραγε τα παραπάνω πως το καλύτερο που έχει να κάνει η Ελλάδα είναι απλά να τα παρατήσει και να δηλώσει χρεοκοπία; Η απάντηση πιθανότατα είναι αρνητική, για δύο λόγους:
Πρώτον, η αναδιάρθρωση του χρέους και η μείωση της ονομαστικής του αξίας σήμερα, το μόνο που θα επιτύγχανε θα ήταν να μειώσει το άχθος της εξυπηρέτησης του χρέους στα δημοσιονομικά της χώρας. Αλλά κατά τα άλλα η Ελλάδα θα συνέχιζε να προσθέτει ελλείμματα στο χρέος της, ενώ η μη ανταγωνιστικότητα της χώρας θα παρέμενε αναλλοίωτη.
Όσον αφορά τους δημοσιονομικούς στόχους, το πρόγραμμα στήριξης του ΔΝΤ και της ΕΕ περιλαμβάνει μια σειρά από συγκεκριμένα μέτρα: το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων, την απελευθέρωση των μεταφορών και της ενέργειας, την λογιστική αξιοπιστία και τη μείωση των ελλειμμάτων των κρατικών επιχειρήσεων, την αλλαγή της εργασιακής νομοθεσίας, κ.ο.κ. Είτε χρεοκοπήσει, είτε όχι, αυτά τα μέτρα είναι εκ των ων ουκ άνευ για την Ελλάδα, αν θέλει να τονώσει την ανταγωνιστικότητά της. Αν και ο απολογισμός των κρατών που προσπάθησαν να εφαρμόσουν τις υποδείξεις του ΔΝΤ δεν είναι λαμπρός, η συμμετοχή της στην ΕΕ δηλώνει πως οι πιθανότητες να ανταπεξέρθει η Ελλάδα στις απαιτήσεις του προγράμματος διάσωσής της είναι περισσότερες από εκείνες της αποτυχίας της.
Δεύτερον, με δεδομένη την αγορά μεγάλου μέρους του ελληνικού χρέους από τις τράπεζες της ευρωζώνης, η χρεοκοπία της Ελλάδας θα μετέτρεπε αστραπιαία το πανευρωπαϊκό δημοσιονομικό πρόβλημα ξανά σε τραπεζική κρίση, ανοίγοντας έναν ακόμα γύρο στο μακάβριο παίγνιο του πετάγματος του χρέους από τον ιδιωτικό στο δημόσιο τομέα -και τανάπαλι. Η καλύτερη επιλογή που διαθέτει προς το παρόν η Ελλάδα είναι να συνεχίσει τις προσπάθειές της και να επιτύχει όσο μπορεί περισσότερες από τις απαιτήσεις του μνημονίου, ενώ παράλληλα τα λεφτά του προγράμματος των ΔΝΤ/ΕΕ την προστατεύουν από τη δυσμενή ετυμηγορία των αγορών. Η αναδιάρθρωση του χρέους κατά πάσα πιθανότητα θα είναι λογικότερη σε κανά χρόνο από σήμερα, αν θεωρήσουμε πως έως τότε θα έχει εμφανιστεί η προοπτική πλεονασματικών προϋπολογισμών. Οι «γκουρού» των αγορών πάντως διαβεβαιώνουν πώς αυτό ακριβώς αναμένουν οι χρηματαγορές. Πολιτικά μιλώντας, η απαλλαγή της Ελλάδας από νέα ελλείμματα θα μπορούσε τότε να εμφανιστεί ως απελευθέρωσή της από το αμαρτωλό παρελθόν.
Εν τω μεταξύ, η υπόλοιπη Ευρώπη καλά θα κάνει να συνεχίζει να προετοιμάζει τις οχυρώσεις της. Η Πορτογαλία και η Ισπανία να συνεχίσουν την πολιτική λιτότητας. Οι τράπεζες μπορούν να επιχειρήσουν να ξεφορτωθούν το ελληνικό χρέος ή μπορούν να αναζητήσουν επαρκή κεφάλαια, που θα τις κατοχυρώσουν από το ενδεχόμενο της αναδιάρθρωσής του. Το 2001, η χρεοκοπία της Αργεντινής, της δυσλειτουργούσας γείτονος της Βραζιλίας, είχε προβλεφθεί από τόσο πολύ καιρό πριν, που οι επενδυτές είχαν άπλετο χρόνο να προετοιμασθούν.
Πρέπει να αναδιαρθρώσει η Ελλάδα το χρέος της; H απάντηση είναι ναι, αλλά -μάλλον- όχι ακόμα. Όσο επώδυνο κι αν είναι, η ταυτόχρονη διαπάλη με ένα βαρύ χρέος κι ένα πρόγραμμα του ΔΝΤ, έχει κάποια πλεονεκτήματα, που ο κ. Παπανδρέου οφείλει να τα αδράξει.
Πηγή: Φαινάνσιαλ Τάιμς (μέσω www.ppol.gr)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου