(του Ρεζί Ντεμπρέ)
Ζαν-Κλοντ Ρασπιενζά (Jean-Claude Raspiengeas, JCR): Όλος ο κόσμος αναγγέλλει την ανάγκη να καταργηθούν τα σύνορα και καμαρώνει πως είναι «χωρίς σύνορα» κι έρχεστε τώρα εσείς, και πλέκετε το εγκώμιό τους! Κατ' αρχήν, πώς ορίζετε την έννοια «σύνορο»;
Ρεζί Ντεμπρέ (Régis Debray, RD): Το σύνορο είναι ένας χώρος διέλευσης και ανταλλαγής. Το καλώς εννοούμενο σύνορο είναι γόνιμο, ένθεν-κακείθεν. Κάθε ζωντανός οργανισμός διαθέτει σύνορα. Το δέρμα αίφνης, είναι το πρώτο... Η ρύθμιση του διαχωρισμού μεταξύ του «μέσα» και του «έξω» είναι εκ των ων ουκ άνευ όρος για κάθε μορφή ζωής. Αποτελεί επίσης την πρώτη (θα έλεγα την «επιδερμική») προϋπόθεση για να υπάρξει ανθρώπινη κοινωνία. Εγώ δεν είμαι «ξένος», κι εκείνος δεν είναι εγώ.
Αν κατηγορώ για κάτι τη σημερινή δύση, είναι η υπεροψία της: είμαι ο φορέας παγκοσμίων αξιών, είμαι η αυτοκρατορία του Καλού, άρα κάθε ξένος οφείλει να μου μοιάσει. Ακόμα και στο χώρο του, κινούμαι λες κι είμαι στο χώρο μου. Ο κόσμος μου είναι ολόκληρος ο κόσμος. Με στέλνουν στο Αφγανιστάν και πρέπει να περάσουν χρόνια πριν συνειδητοποιήσω πως εκεί δεν είμαι παρά ένας ξένος.
Το εγκώμιο στα σύνορα είναι άρα ένα εγκώμιο στην ταπεινότητα. Αγαπώ πολύ αυτό το λόγο του Ζακ Μπουρμπόν-Μπισέ (Jacques Bourbon-Busset): «οι όχθες είναι οι προϋποθέσεις του ποταμού. Εγκλωβίζοντάς το, το εμποδίζουν να γίνει βάλτος». Χωρίς την ύπαρξη ορίων, δεν μπορούμε ούτε καν να συλλάβουμε έννοιες σαν τη φιλοξενία και την υποδοχή.
Αξίζει τον κόπο να προβληματιστούμε γιατί η ιστορία του ανθρώπου αρχίζει με τον καθορισμό συνόρων: σκεφτείτε τα αρχαιολογικά ευρήματα ορίων -ή τις ατέλειωτες περιγραφές συνόρων στη Βίβλο...
JCR: Αλλά πώς αντιμετωπίζετε την πάνδημη επιθυμία, που εκδηλώθηκε μετά το Β' παγκόσμιο πόλεμο, να καταργηθούν τα σύνορα, που ταυτίστηκαν τότε με τον πόλεμο;
RD: Ήταν μια αγαθή, αλλά λανθασμένη ιδέα. Καλή γειτονία μεταξύ λαών υπάρχει μόνο εφόσον δεν υπάρχουν εδαφικές διεκδικήσεις μεταξύ τους. Εμείς προσπαθούμε να καταστρέψουμε κάτι, απλά αντικαθιστώντας το: αλλά καταργώντας τα σύνορα της γεωγραφίας, το μόνο που πετυχαίνουμε είναι να τα μεταθέτουμε αλλού.
Όλες οι διαμάχες στο σημερινό κόσμο αφορούν τον έλεγχο εδαφών και λαών. Έχοντας αποβάλει την έννοια «σύνορο» από το σκεπτικό της, η Ευρώπη απλά αδυνατεί να λειτουργήσει ως παγκόσμια ισχύς, ακόμα και ως ενιαία οντότητα. Το παράδοξο με την οριοθέτηση, είναι πως εμπεριέχει την υπερβατικότητα: το αποδεικνύουν τα μοναστήρια· δεν είναι τυχαίο πως όλοι οι ιεροί τόποι είναι αυστηρά οριοθετημένοι. Η περιχαράκωση στο χώρο είναι ένας τρόπος να μπορεί να υπάρξει προέκταση στο χρόνο· είναι προϋπόθεση για το «άνω θρώσκειν». Θεωρώ πως ένα από τα «κλειδιά» της ανθρωπολογίας των θρησκειών είναι αυτό το παράδοξο συμπέρασμα, πως το άπειρο μας έρχεται μόνο μέσω του περιορισμού.
JCR: Παρ' όλα αυτά, μια Ευρώπη χωρίς σύνορα ήταν ένα ωραίο όνειρο...
RD: Πράγματι, υπό τον όρο πως ξέρει από πού αρχίζει και πού τελειώνει. Συνειδητοποιεί τι είναι αυτό που την προσδιορίζει. Χωρίς αυτά δεν υπάρχει κοινή προοπτική -κι έχουμε μια Ευρώπη-φάντασμα.
JCR: Πότε και πώς σκεφτήκατε πως η απουσία συνόρων μπορεί να είναι επικίνδυνη;
RD: Αναμφίβολα στη Μέση Ανατολή. Εκεί συνειδητοποίησα πως το πρώτο βήμα για την ειρήνη δε θα μπορούσε να είναι άλλο από τον προσδιορισμό των συνόρων μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης. Η απουσία τους τα αποσταθεροποιεί όλα. Τελικά αυτό που συνέβη είναι πως ο ισχυρός ανέγειρε ένα τείχος, ενάντια στον αδύναμο. Αλλά το τείχος είναι το αντίθετο του συνόρου: το σύνορο είναι παράγων επικοινωνίας και αναγνώριση του άλλου, του δικαιώματός του να υπάρχει.
JCR: Γιατί όμως υπάρχει αυτή η εσωτερική ανάγκη για σύνορα;
RD: Γιατί προσφέρει περιεχόμενο. Ο άνθρωπος είναι ένα ον «ενδιαιτητικό». Γεννιέται σε ένα σάκο, χρειάζεται να διασχίσει σύνορα για να βγει στον κόσμο. Όλη του τη ζωή νοσταλγεί την ενδομήτρια ασφάλεια. Ο ύπνος είναι ένα είδος επιστροφής στη μήτρα. Η εστία, η κατοικία, το σπίτι (το «home, sweet home») είναι όλα μητρικοί χώροι. Για να ανοιχτούμε στον άλλο, χρειαζόμαστε μια βάση, ένα «δικό μας» μέρος.
JCR: Αν κάποιος σας κατηγορήσει πως αυτή σας η προσπάθεια για παλινόρθωση των συνόρων δεν είναι παρά η εκδήλωση μιας φοβικής αναδίπλωσης, τι θα απαντήσετε;
RD: Πως τα χειρότερα συναισθήματα τα προκαλεί η απουσία συνόρων: πυροδοτεί στους μεν μια ακόρεστη δίψα για κατάκτηση, στους δε μια υποτακτικότητα -ανάμεικτη με μνησικακία. Χρειάζεται να μπουν όρια στην αλαζονεία των ισχυρών. Εξάλλου, ουδέποτε η ανθρωπότητα παρήγαγε τόσα σύνορα όσα σήμερα: διαρκώς οριοθετούμε και χαρτογραφούμε, ακόμα και τους ωκεανούς!
Δείτε άλλη μια συνέπεια αυτής της οπισθοδρομικής προόδου, αυτής της πλανητικής βαλκανοποίησης: όταν επιβάλλεται μια παγκόσμια τεχνοοικονομική τυποποίηση, ως αντίδραση στον ίλιγγο της ανωνυμίας, της αδιαφορίας, της απουσίας της αίσθησης του ανήκειν, κατασκευάζονται «εκ των ενόντων» φαντασιακές καταγωγές, αναζωπυρώνονται ξεχασμένα ήθη και έθιμα, εφευρίσκεται με άλλα λόγια, σχεδόν «εκ του μηδενός», μια «ταυτότητα», που είναι ως επί το πλείστον άσχετη με την πραγματικότητα.
Στη «μεσολογία» αυτό αποκαλείται «φαινόμενο τζόκινγκ»: σε αντίθεση με τις προβλέψεις της δεκαετίας του 1930 που εκτιμούσε πως οι άνθρωποι θα εξελιχτούν σε «ανθρώπους-κορμούς», χωρίς κάτω άκρα (που θα τους ήταν άχρηστα στα αυτοκίνητά τους), αυτό που συνέβη είναι πως οι άνθρωποι ουδέποτε έτρεχαν τόσο πολύ όσο σήμερα!
Ο λεγόμενος πλανητικός άνθρωπος, ο κοσμοπολίτης, επιστρέφει στο έθνος, στην κοινότητα, στη θρησκεία, με την ίδια ταχύτητα που παγκοσμιοποιούνται τα εργαλεία και τα αντικείμενα που χρησιμοποιεί! Κάθε τεχνοοικονομική πρόοδος συνεπάγεται μια πολιτική-πολιτιστική παλινδρόμηση. Οι «ταυτοτικές» εξεγέρσεις συνδέονται με τη διαρκή τριβή μεταξύ των διαφορετικών ταυτοτήτων. Ιδού ποια είναι η αξιοδάκρυτη μεν, αλλά αναπόφευκτη συνέπεια του χαζοχαρούμενου μεταναστευτικού μελό. Ο φονταμεταλισμός μοιάζει με δερματικό νόσημα: όπου υπάρχει τριβή, εμφανίζεται έκζεμα. Όρα, η άνοδος των άκρων.
Όσο πολυπληθέστεροι είναι οι μετακινούμενοι πληθυσμοί, τόσο συχνότερες θα είναι «ταυτοτικές» συσπάσεις. Ο αμνήμων νομάδας που κινείται αδέσμευτος, που δε φέρεται πια από μια κοιτίδα συνηθειών και ενσωματωμένων αναμνήσεων, έχει ζωτική ανάγκη να οικοδομήσει τη μοναδικοτητά του, με ένα «κίπα», με ένα ευδιάκριτο σταυρό στο στήθος, με μια μαντίλα που θα καλύπτει τα μαλλιά της γυναίκας του... Κι αυτή δεν είναι η πλέον αγαθοεργής μορφή συνόρων...
Ο Régis Debray είναι συγγραφέας και διανοούμενος
Πηγή: La Croix, 06.12.2010 μέσω www.ppol.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου