Ευρώπη: Υπερβολικά Ανεκτική προς το Ισλάμ?

(της Σώτης Τριανταφύλλου)

Γύρω από το Ισλάμ

Με ευκαιρία τις εξεγέρσεις στις αραβικές χώρες και την αυξανόμενη μεταναστευτική πίεση στην Ευρώπη, νομίζω ότι οι τόσο άνευ όρων αραβόφιλοι πλανώνται. Πρόκειται συνήθως για ψευτοαφελείς που πιστεύουν ότι οι «λαοί» έχουν πάντα δίκιο κι ότι η επιδίωξή τους είναι η ανεξιθρησκεία και η ειρηνική συνύπαρξη· ότι επιζητούν το αληθινό τους συμφέρον. Οι οπαδοί αυτοί της «πολυπολιτισμικότητας» δεν αναγνωρίζουν ούτε την εσωτερική επιθετικότητα των θρησκειών, ούτε τις διαφορές μεταξύ τους. Και πολλοί με κατηγορούν, σ’ αυτή τη μεγάλη διαμάχη, ότι δεν γνωρίζω επαρκώς το ισλάμ κι ότι στρέφομαι σταθερά προς τη Δύση. Όμως κάτι ξέρω κι εγώ. Γι’ αυτό, πράγματι, στρέφομαι σταθερά προς τη Δύση.   

Ας αρχίσουμε από την ιδέα του ισλάμ και του ισλαμισμού. Η αραβική λέξη «ισλάμ» σημαίνει εγκατάλειψη: εγκατάλειψη στη θεϊκή βούληση. Η λέξη έχει δύο σημαινόμενα: από τη μία, τη θρησκεία που ίδρυσε τον 7ο αιώνα ο Μωάμεθ στο όνομα του Αλλάχ και, από την άλλη, το πολιτικό, νομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό σύστημα που απορρέει από αυτή. Η θρησκεία του Μωάμεθ, η κατεγραμμένη στο κοράνι, είναι μονοθεϊστική και οικουμενική όπως ο χριστιανισμός – αλλά πολύ πιο ολοκληρωτική και αυταρχική, τουλάχιστον σ’ αυτή τη φάση της ιστορίας. Στον χριστιανισμό, η τάση του ολοκληρωτισμού εμποδίστηκε από δύο παράγοντες: ο πρώτος είναι η προΰπαρξη ενός πολιτισμού –του ρωμαϊκού– που δεν επέτρεψε κραδασμούς στο νομικό του σύστημα. Έτσι, η Δύση, παρότι ο χριστιανισμός το επιθυμούσε, δεν κατάφερε να αντλήσει νομικά δικαιώματα από τις Γραφές. Συνέβησαν πολλά: θρησκευτικοί πόλεμοι, μισαλλόδοξη πολιτική˙ στον μεσαίωνα, η χριστιανική Εκκλησία εφάρμοσε, όπως το Ισλάμ, την «εξουσία του ξίφους», καθώς και μια πολιτική τυραννία με φεουδάρχες,  αυτοκράτορες και μονάρχες. Όμως, είναι βέβαιο ότι σήμερα –εδώ και αιώνες: από τη Γαλλική Επανάσταση, ας πούμε– ο χριστιανισμός τοποθετείται σ’ ένα σχετικά εκκοσμικευμένο περιβάλλον που τον περιορίζει και τον ελέγχει.

Αντιθέτως, το ισλάμ δεν συνάντησε καμιά τροχοπέδη. Γεννήθηκε στην άμμο˙ το κοράνι είναι η μοναδική πηγή του δικαίου του. Από την αρχή είχε επιθετικές στρατιές που, μετά τον θάνατο του Μωάμεθ, κατέστρεψαν το περσικό βασίλειο, ακρωτηρίασαν το Βυζάντιο και κατέκτησαν τη Βόρεια Αφρική και την Ισπανία. Στον ισλαμισμό η θρησκεία δεν είχε πολιτικά όρια, μιας και όλα υποτίθεται ότι ανήκουν στον θεό. Οπωσδήποτε, καθώς το ισλάμ ζει, όπως όλα, μέσα στην ανθρώπινη ιστορία, πιθανώς εξελίσσεται, διαφοροποιείται και απομακρύνεται από τις ρίζες του. Όχι και τόσο, παρ’ όλ’ αυτά.

Οι συνιστώσες του ισλάμ είναι, από τη μια το κοράνι, κι από την άλλη το ισλαμικό δίκαιο. Το κοράνι –τα γεγονότα της ζωής του Μωάμεθ και τα λεγόμενά του– είναι το σταθερό στοιχείο. Το ισλαμικό δίκαιο είναι το μεταβλητό που διαμορφώθηκε τον 9ο και 10ο αιώνα. Έκτοτε, οι ισλαμιστές νομομαθείς αποφασίζουν ποια καινούργια ιδέα, ποια εξέλιξη είναι σύμφωνη με το κορανικό δόγμα. Μπορεί να εκκοσμικευτεί το ισλάμ; Μπορεί να γίνει ανεκτικό; Μπορεί να συνεννοηθεί με τον χριστιανισμό; Κυρίως, μπορεί να αποδεχτεί την απουσία κάθε θρησκείας; Δύσκολα. Η ελαστικότητα που υπονοείται από μια νομική εξέλιξη είναι ανύπαρκτη εφόσον το δίκαιο συνδέεται με το κορανικό δόγμα. Στη Δύση το δίκαιο είναι μάλλον αυτόνομο˙ στις ισλαμικές χώρες είναι ετερόνομο: γεννιέται και παραμένει στο εσωτερικό της θρησκείας. Πράγματι, οι λόγιοι του ισλαμικού δικαίου μπορούν να ερμηνεύσουν το κοράνι με ποικίλους τρόπους. Αυτοί οι «ποικίλοι» τρόποι που, κατά καιρούς, πλησίαζαν την εκκοσμίκευση, προκάλεσαν –σε συγκεκριμένες συγκυρίες– την επανεργοποίηση του φανατικού ισλάμ. Δεν συμφωνώ με την άποψη ότι η πολιτική της Δύσης βρίσκεται στη ρίζα του ισλαμικού φονταμενταλισμού: στη ρίζα του ισλαμικού φονταμενταλισμού βρίσκεται το κοράνι, η αμάθεια, η φτώχεια και, τελευταία, η πολιτική της Δύσης και του Ισραήλ.

Το φονταμενταλιστικό επιχείρημα είναι ότι η παρακμή και η ταπείνωση των μουσουλμανικών λαών οφείλονται στην εγκατάλειψη του «αυθεντικού» ισλάμ. Οι μουσουλμάνοι ήταν το «καλύτερο έθνος στον κόσμο» όσο εφάρμοζαν τη σαρία, όσο ακολουθούσαν τον δρόμο του Αλλάχ. Και έχασαν την υπεροχή τους επειδή απομακρύνθηκαν από αυτή. Γι’ αυτό πρέπει να εξαγνισθεί το ισλάμ από κάθε δυτική επιρροή. Το «αυθεντικό» ισλάμ δημιουργεί από την ίδια του τη φύση αγωνιστικές ομάδες που επιδιώκουν μέσω της δράσης –βίαιης αν χρειάζεται– τρεις στόχους: τον εξαγνισμό του μουσουλμανικού κόσμου, τη διάδοση της πίστης στις χώρες που είναι εν μέρει μουσουλμανικές και τον ιερό πόλεμο εναντίον της Δύσης.
Η ενθάρρυνση της θρησκείας σημαίνει το τέλος της δημοκρατίας. Η ενθάρρυνση –ο «σεβασμός»– του ισλάμ στις χώρες υποδοχής μουσουλμάνων μεταναστών αποτελεί υποχώρηση του κοσμικού κράτους και της αρχής του πλουραλισμού. Ο πρωταρχικός όρος που πρέπει να τίθεται για οποιονδήποτε νεοφερμένο στην Ευρώπη είναι ο σεβασμός της νομοθεσίας και του πολιτισμού της χώρας υποδοχής. Σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί «πλουραλισμός» η επιβολή ισλαμικών ηθών και αρχών σε χώρες με διαφορετική ιστορική και πολιτική διαδρομή.

Η Ευρώπη –και η Ελλάδα– πρέπει να προστατέψουν τα ατομικά δικαιώματα και, κατά κάποιον τρόπο, το σημείο του ιστορικού χρόνου στο οποίο έχουν βρεθεί. Μου φαίνεται ανεύθυνη η θέση της «πολυπολιτισμικότητας» που δεν αναγνωρίζει όρια στην ανεκτικότητα: θα επιτρέπεται λοιπόν το τσαντόρ και η μπούρκα; Μήπως δώσουμε  δικαίωμα και για κάποιον λιθοβολισμό; Εφόσον αποτελεί μέρος του ισλαμικού ήθους, γιατί να μην εφαρμόζεται η θανατική ποινή στις μουσουλμανικές κοινότητες; Και πάει λέγοντας. Η αριστερίστικη πολιτική της ανεξέλεγκτης υποδοχής μεταναστών έχει, θα το ξαναπώ, έντονη θεατρικότητα: οι αριστεριστές παίζουν τον ρόλο του «καλού». Όμως αυτή η πατερναλιστική δήθεν καλοσύνη κατατεμαχίζει εμφανώς την κοινωνία.

Η θέση του Kαλίλ Σαμίρ, ενός Αιγύπτιου θεολόγου που διδάσκει στο πανεπιστήμιο της Βηρυτού, εκφράζει πώς οι πολυπολιτισμικές θεωρίες αδικούν εντέλει τους μουσουλμάνους μετανάστες, δημιουργώντας συγκρούσεις, περιθωριοποιώντας τους και νομιμοποιώντας το φανατικό ισλάμ που αντιμάχεται τόσο τη δυτική κουλτούρα της νεωτερικότητας όσο και την πιο φιλελεύθερη μουσουλμανική τάση. Οι οπαδοί της πολυπολισμικότητας και οι αριστεριστές αναρωτιούνται: «Μήπως είναι προτιμότερο να δώσουμε το καλό παράδειγμα δείχνοντας ανεκτικότητα σε όσους δεν δείχνουν ανεκτικότητα;» Ο Σαμίρ διαφωνεί: «Ο δρόμος που οδηγεί σ’ ένα ανεκτικό ισλάμ είναι σαφής: να μη γίνεται κανένας συμβιβασμός στα κεκτημένα του δυτικού πολιτισμού». Κατά τη γνώμη μου, δίκιο έχει ο Σαμίρ.

Μπούρκες και Μαντίλες

Η μπούρκα απαγορεύτηκε στους δημόσιους χώρους στη Γαλλία, αλλά η πίεση από την πλευρά των ισλαμιστών και των «πολιτικώς ορθών» αυτοχθόνων –μια πολυπληθή ομάδα πολιτών με φασιστοειδείς ιδέες και πρακτικές– εμποδίζει την εφαρμογή του νόμου. Τόσο στο Παρίσι, όσο και στο Λονδίνο, πραγματοποιήθηκαν διαδηλώσεις με σύνθημα «Ιερός πόλεμος»: τα πλακάτ κρατούσαν μαυροντυμένες γυναίκες χωρίς πρόσωπο, διεκδικώντας το δικαίωμα στην μπούρκα και εκφράζοντας εχθρότητα προς τις δυτικές κοινωνίες που τις φιλοξενούν.

Ωστόσο, κι εμείς στην Ευρώπη, πρέπει να διεκδικήσουμε τα δικά μας, ευρωπαϊκά, δικαιώματα. Κατ’ αρχάς, ο στοιχειώδης σεβασμός προς τους άλλους προϋποθέτει το να δείχνουμε το πρόσωπό μας: ακόμα και τα μαύρα γυαλιά που φορούν μερικοί άνθρωποι στη Δύση –για λόγους στιλ, ας πούμε– προκαλούν σχετική δυσφορία. Στην Ευρώπη το πρόσωπο και η χειραψία μαρτυρούν ειρηνικά συναισθήματα και αποδοχή του άλλου.
Το δεύτερο ζήτημα είναι πιο σύνθετο και το έχουμε συζητήσει πολλές φορές – ματαίως. Οι ευρωπαϊκές χώρες δεν πρέπει να δεχθούν οπισθοχώρηση της ιστορίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι ιστορικοί λέμε: η ιστορία προχωρεί προς τα μπρος, δεν επαναλαμβάνεται, δεν κάνει κύκλους. Κι όμως πολλοί ιστορικοί σήμερα πέφτουν στην παγίδα των «καλών αισθημάτων» και μιας συγκεχυμένης ερμηνείας της «ανεξιθρησκίας» παραμερίζοντας την οικουμενικότητα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Έτσι, το ιστορικό «υπόλειμμα» γίνεται, για μια στιγμή, κυρίαρχο.

Η μπούρκα είναι θρησκευτικό σύμβολο –απαράδεκτο σε εκκοσμικευμένες κοινωνίες– καθώς και σύμβολο διάκρισης εναντίον των γυναικών. Το γεγονός ότι οι γυναίκες που φορούν μπούρκα την έχουν επιλέξει και δεν τους έχει επιβληθεί από την οικογένεια και την κοινότητα δεν αλλάζει σε τίποτα το επιχείρημα: στις ευρωπαϊκές χώρες δεν φοράμε μπούρκα· πασχίζουμε, με αργά βήματα, να επιτύχουμε ίσες ευκαιρίες για τις γυναίκες. Ο δρόμος είναι μακρύς και περιπετειώδης: ο χριστιανισμός, ο μεσαίωνας, η καύση των μαγισσών και οι αιώνες της παραδοσιακής θέσης των γυναικών ως «αγγέλων του σπιτιού» δεν είναι όσο μακριά φαίνονται. Οι γυναίκες βρίσκονται ακόμα σε εύθραυστη και διφορούμενη κατάσταση. Και η κυριότερη αιτία γι’ αυτό είναι η ίδια τους η νοοτροπία, η βαθιά ριζωμένη. Κάτι ανάλογο συμβαίνει στις γυναίκες στο Ισλάμ που θεωρούν την κατάργηση της μπούρκας προσβολή των δικαιωμάτων τους.

Ο νόμος περί απαγόρευσης της μπούρκας εντάσσεται λοιπόν σε μια σειρά πολιτικά πεδία: πρώτον, στο πεδίο της ενσωμάτωσης των μεταναστών. Αν οι μετανάστες δεν αποδέχονται τους νόμους και την ηθική στάση της Δύσης, πρέπει να επιστρέψουν στις χώρες τους. Δεύτερον, στο πεδίο της ειρηνικής συνύπαρξης: δεν είναι λίγοι οι Ευρωπαίοι πολίτες που νιώθουν ότι δεν βρίσκονται στην πατρίδα τους· ότι θεάματα σαν τις μπούρκες αλλοιώνουν οδυνηρά το τοπίο και τον τρόπο της ζωής τους. Η μπούρκα δεν «ξενίζει» απλώς όπως μπορεί να ξενίζει, για παράδειγμα, μια εμφάνιση πανκ ή ρασταφάριαν· η μπούρκα ανακινεί συναισθήματα απόρριψης. Και δικαίως εφόσον συμβολίζει την ισλαμική αντίληψη για την ηθική και την κοινωνία, δηλαδή μια κοσμοθεωρία θεοκρατίας και βαρβαρότητας. Τρίτον, στο διεθνές πεδίο: η μπούρκα που διαδίδεται στις ισλαμικές κοινότητες στη Δύση αποτελεί εργαλείο του Ισλάμ στον ιερό του πόλεμο. Το πώς άρχισε αυτός ο πόλεμος, ή μάλλον το πώς αναζωπυρώθηκε, είναι ένα σύνθετο ζήτημα το οποίο δεν αναιρεί το συγκεκριμένο πρόβλημα σήμερα. Με το να ισχυριστεί κανείς ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες εξέθρεψαν τους Ταλιμπάν δεν μπορεί να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η μπούρκα είναι αποδεκτή. 

Θα προχωρούσα λίγο περισσότερο αυτή τη σκέψη: η απαγόρευση της μπούρκας δεν είναι επαρκής. Χρειάζεται περισσότερη τόλμη, καθώς και ένα μέτρο για όλους: για παράδειγμα, ο δήμος του Παρισιού απέρριψε αίτημα εορτασμού του Πάσχα σε δημόσιο χώρο (στο προαύλιο της Παναγίας των Παρισίων), αλλά δεν απαγορεύει τις δημόσιες προσευχές των μουσουλμάνων που κλείνουν τους δρόμους και παρακωλύουν την κυκλοφορία. Εξάλλου, στα σχολεία απαγορεύεται να φοράς σταυρουδάκια αλλά επιτρέπεται η μαντίλα... Είναι φυσικό, μπροστά σε τέτοιου είδους υποχωρητικότητα, να αγανακτούν πολλοί αυτόχθονες που δεν έχουν καμιά διάθεση να ακούνε ούτε τον μουεζίνη, ούτε τον πάστορα. 

Οι υποστηρικτές της μπούρκας παραπονιούνται ότι οι γυναίκες που τη φορούν γίνονται θύματα «διακρίσεων και αποκλεισμού». Mάλιστα, οι γαλλικές αρχές αρνήθηκαν τη γαλλική ιθαγένεια σε Αφγανή που φορούσε μπούρκα: μα, εννοείται... Κάθε λογικός άνθρωπος καταλαβαίνει ότι το να εμφανίζεσαι μπροστά στο γαλλικό κράτος με μπούρκα και να ζητάς ιθαγένεια, είναι είτε πρόκληση, είτε ηλιθιότητα, ή και τα δύο. Άλλωστε, στην καθημερινότητα, ποιος θέλει να συνδιαλέγεται με ανθρώπους που σε κοιτούν μέσα από μια δικτυωτή λωρίδα; Και που με αυτό τον τρόπο δηλώνουν ότι δεν έχουν καμία σχέση με τον πολιτισμό σου; Οι ανθρώπινες σχέσεις είναι δύσκολες ακόμα κι όταν συμφωνούμε σε μια σειρά πολιτικά, πολιτιστικά και θρησκευτικά ζητήματα...

Το σοβαρό πρόβλημα στη Δύση δεν είναι η μπούρκα την οποία τελικά υιοθετεί μια μειοψηφία μουσουλμάνων γυναικών. Το πρόβλημα είναι οι Δυτικοί που με διάφορα παράλογα επιχειρήματα υποστηρίζουν το δικαίωμα στην μπούρκα, εντείνοντας έτσι τις υπάρχουσες αντιθέσεις και υπονομεύοντας την κοινωνική συνοχή. Ζούμε σε μια εποχή ανευθυνότητας που μας έχει οδηγήσει στην οικονομική κρίση, στα πυρηνικά ατυχήματα και σ’ αυτή τη σκοταδιστική ιδεολογία που οξύνει τη σύγκρουση των πολιτισμών.

Πηγή:  Athens Voice